۱- کلمات دخیل از الفباهای لاتین و غیر عربی ( انگلیسی، آلمانی و ...):
در رابطه با این کلمات پیشنهاد اورتوگرافی اساس قرار دادن تلفظ ترکی و نه شکل ظاهری، تلفظ انگلیسی و یا فارسی است و رویه غالب نیز چنین است هرچند برخی برای آشنا بودن چشم مخاطب با تلفظ فارسی، این تلفظ را پیشنهاد کرده و یا عده ای برای حفظ اصالت و ریشه کلمه شکل ظاهری اصلی را ترجیح می دهند که در رابطه با مورد اول می توان ایجاد وابستگی کاذب در رابطه با کلمه های انگلیسی به فارسی ایراد کرد و یا اگر مثلا یک کلمه انگلیسی در ترکی باشد اما در فارسی نباشد تکلیف چیست؟ در رابطه با حفظ اصالت نیز می توان گفت که به هر حال اختلاف الفبا مانع حفظ کامل اصالت خواهد شد.
بر این اساس فالمثل Europe را باید اۇروپا نوشت و نه یوروپ، اوْروپا/اروپا و یا آوروپا.
البته یک موضوع دیگر نیز تفاوت تلفظ g در ترکی و فارسی است، چرا که به ترتیب ق و گ گفته می شود و برخی با دلایل گروه اول نوشتن با گ را پیشنهاد می کنند در حالی با توجه به ایراداتی که از این نظر گرفتیم باید بر اساس تلفظ خودمان بنویسیم. مثلا google را باید قوقل نوشت و خواند و نه گوگل .
۲- کلمات عربی موجود در ترکی
حساسترین بخش بحث همینجاست، وقتی تمایل اکثریت ترکان ایران را بررسی می کنیم به سنتی ۱۰۰۰ ساله برمی خوریم که کلمات عربی را به شکل اصیل نوشته و البته با تلفظ ترکی می خوانده اند که شاید بتوان دلیل مجاز نبودن تجاوز به شکل اصیل کلمات عربی را زبان دین بودن و داشتن نوعی قداست در چشم ترکان چه آذربایجان و چه عثمانی دانست. از طرفی به نهضت و اکثریتی از ترکی نویسانی بر می خوریم که بی توجه به این سنت تاریخی و تقریبا از ۵۰ سال پیش هدف خود را فونوتیک کردن و نوشتن کلمات عربی مطابق تلفظ ترکی دانست. اینان دلایلی چون اینکه اگر چنین نکنیم نسل جوان تلفظ ترکی را از یاد برده و کلمات عربی را چون فارسها تلفظ خواهد نمود و یا اینکه در ترکیه و آذربایجان هم چنین می نویسند را اعلام می کنند. اما آیا این عناد ۵۰ ساله با یک سنت ۱۰۰۰ ساله و عادت و تمایل اکثریت ترکان ایران سودی داشته؟ این کار تنها باعث شده که اکثریت ترکان از ترکی نویسی و خوانی رویگردان شده و نه تنها کلمات عربی را چون فازسها تلفظ کنند، کلمات ترکی موجود را نیز وانهاده و با فارسی و عربی جایگزین کنند. در ترکیه و آذربایجان به این دلیل کلمات عربی و فارسی را فونوتیک و بر اساس تلفظ می نویسند که خط آنها لاتین و متفاوت از عربی است و امکان حفظ اصالت کلمه در هر حال نیست، در حالی که همانها به دلیل همانندی الفبا با انگلیسی ، شکل اصیل کلمات دخیل از انگلیسی را تا حد امکان حفظ می کنند فی المثل: در انگلیسی burger می نویسند و بیرگیر می خوانند و یا com نوشته و کام تلفظ می کنند در حالی که در ترکیه و آذربایجان برای گم نشدن اصل و ریشه کلمه شکل نوشتاری را معیار قرار می دهند.
به این تصاویر تاریخی از کتب ترکی بنگرید تا متوجه شوید که حتی حکومت ملی آذربایجان و فرقه دموکرات نیز قبله آمال بسیاری و نماد شعور سیاسی برایشان است نیز دریافته بود که نمی توان این سنت ۱۰۰۰ ساله را یک شبه بر هم زد و خلاف خواست وتمایل عموم حرکت نمود:
کتاب کلیات کنزالمصائب ، قمری دربندی مرحوم با تصحیح ،(۱۸۱۹ - ۱۸۹۱میلادی)
کارنامه در دوره حکومت ملی آذربایجان
پول دوره حکومت ملی آذربایجان
یک قانون مصوب زمان حکومت فرقه دموکرات
آیا وقت آن نشده که ترکی نویسان یک باره در پی تغییر این سنت ۱۰۰۰ نباشند و با احترام به تمایل عموم ترکان فضا را برای مشارکت اکثریت فراهم نموده و این کار را در صورت درست بودن به زمانی مناسب تر که ترکی نویسی و خوانی به ثبات نسبی رسیده و رواج یافته باشد موکول کنند؟ ترکی که حتی در هنگام سخن گفتن به یک زبان دیگر چون فارسی نیز تلفظ ترکی خود را ناخودآگاه اعمال می کند قطعا قادر خواهد بود حکومت را حوکومت ، انقلاب را اینقیلاب و دنیا را دونیا بخواند.
۳- کلمات فارسی دخیل در ترکی
البته در رابطه با کلمات فارسی حساسیت کمتری در بین جامعه برای فونوتیک نویسی وجود دارد، مثلا هیچ کسی در فارسی بودن هیچ شک ندارد اما هیچ ترک بی سوادی نیز آنرا در ترکی هیچ نمی نویسد و اگر به صورت ادبی و هئچ هم ننویسد حداقل هچ و یا هش خواهد نوشت.
